Clara Elisabeth Janssen (1875 – 1950)

Haar vader zou trots zijn geweest. Hij had immers ook een groot deel van zijn fortuin besteed aan maatschappelijke doelen. En nu zijn dochter met haar erfenis een heel ziekenhuis had opgericht, trad zij in zijn voetsporen. Haar moeder maakte de opening nog mee, en haar man werd de eerste geneesheer-directeur.

Krantenartikel Leeuwarder Courant

Zelfs de Leeuwarder Courant maakte melding van de opening van het “tweede homeopathische ziekenhuis in ons land” – en dat nog wel in Almen. Daar woonde huisarts en homeopaat Van der Harst, die zich jarenlang had ingezet voor zo’n ziekenhuis. Maar de spil van het geheel was Clara Elisabeth Janssen, die met haar erfenis de bouw mogelijk maakte.

De erfenis van een idealistische vader

Vader Peter Wilhelm Janssen (1821), afkomstig van het Duitse waddeneiland Wangeroog, begon op vijftienjarige leeftijd te werken bij een handelskantoor in tabak in Bremen. Op zijn 22ste vertrok hij naar Amsterdam en specialiseerde zich in de lucratieve graanhandel met Odessa in Rusland. Zijn echte fortuin maakte hij echter met investeringen in een tabaksplantage op Deli (Nederlands-Indië).

Janssen geloofde dat zijn “fortuin” inderdaad een kwestie van geluk was en vond dat het ook anderen ten goede moest komen. Zo investeerde hij in Amsterdam veel geld in betere woonomstandigheden in de Jordaan via de Bouwonderneming Jordaan NV. Ook richtte hij de (nog steeds bestaande) P.W. Janssen’s Friesche Stichting op, ter bevordering van culturele volksontwikkeling. Hij overleed in 1903.

Van Baarn naar Almen

Met de erfenis van haar vader kocht Clara het vervallen landhuis De Ehze en liet het grondig verbouwen. In 1905 verhuisde ze met haar man, Derk Jacob van den Honert, en hun twee kinderen van Baarn naar Almen.

Clara bleek een opvallende en moderne inwoonster. Ze maakte foto’s op glasplaat en ontwikkelde die zelf. Net als haar vader zette ze zich actief in voor zieken en zwakken. Ze bezocht hen persoonlijk, leende boeken uit haar eigen bibliotheek aan kinderen, en richtte bij haar huis een schooltje op waar meisjes naailes kregen. De inwoners van Almen vonden haar excentriek.

Een mislukt huwelijk en een nieuwe liefde

Haar huwelijk verliep minder voorspoedig dan haar liefdadigheidswerk. Van den Honert werkte in Amsterdam en verbleef daar vaak. Het echtpaar groeide uit elkaar en scheidde in 1911.

In 1906 had zich in Almen een nieuwe huisarts gevestigd: Pieter Leendert van der Harst. Ook zijn huwelijk bleek niet stand te houden. Het kon niet anders of de dokter en de weldoenster zouden elkaar ontmoeten. Clara raakte onder de indruk van zijn ideeën over homeopathie én werd verliefd op hem.

Welke van de twee gevoelens het eerst kwam, zullen we nooit weten – net zomin als we weten in hoeverre de opbloeiende liefde bijdroeg aan hun beider echtscheidingen. Van den Honert zou overspel hebben gepleegd, maar dat kan net zo goed een voorbeeld zijn van de destijds gangbare ‘grote leugen’ om een scheiding te vergemakkelijken.

Een ziekenhuis voor Almen

Clara en Pieter trouwden op 2 augustus 1917 in Amsterdam. Zij was 41, hij 52 jaar. Maar al ver vóór hun huwelijk steunde Clara zijn droom: een homeopathisch ziekenhuis. Ze kocht het landhuis Hoogenkamp, grenzend aan De Ehze, gebouwd op een terrein dat ooit bij De Ehze hoorde. Daar werd de eerste paal geslagen voor het latere P.W. Janssen Ziekenhuis.

De opening in 1915 betrof het nieuwe gebouw, maar het ziekenhuis was al in 1911 begonnen met het behandelen van patiënten.

Financiële zorgen en een grote gift

De exploitatie van het ziekenhuis bleek lastig. Clara moest jaarlijks bijspringen met aanzienlijke bedragen. Blijkbaar vormde dit voor de vermogende doktersvrouw geen probleem. In diezelfde tijd liet het echtpaar bovendien De Ehze volledig herbouwen. De schatkist leek onuitputtelijk.

Toch kwam er een omslag. Als particulier algemeen ziekenhuis bleek het pand niet houdbaar. In 1918 schonk het echtpaar het gebouw – volledig en kosteloos – aan de gemeente Amsterdam, met als voorwaarde dat het de naam “P.W. Janssen Ziekenhuis” zou behouden. Daar werd een sanatorium voor been- en gewrichtstuberculosepatiënten gevestigd.

Maar ook Amsterdam kreeg de exploitatie niet rond. In 1921 nam de gemeente Deventer het sanatorium over voor haar eigen inwoners met longtuberculose. Zo bleef het functioneren tot 1967. Daarna werd de zorgfunctie verplaatst naar Deventer, waar het woonzorg- en revalidatiecentrum P.W. Janssen nog steeds bestaat. Het oorspronkelijke gebouw in Almen kreeg diverse bestemmingen en is tegenwoordig hotel Landgoed Ehzerwold.

Van Almen naar de Riviera

In 1919 vertrokken Clara en Pieter uit Almen en uit het pas vernieuwde De Ehze. Na omzwervingen vestigden zij zich in 1925 op landgoed Het Onland, tussen Lochem en Barchem. De familiekas was nog niet leeg: het echtpaar liet daar een groot nieuw landhuis bouwen, ontworpen door architect G.J. Postel (zie het betreffende hoofdstuk). Opnieuw werd er veel besteed aan goede doelen, vooral in de ouderenzorg.

In 1930 kocht Clara het hotel De Dollehoed, vlak bij Het Onland. Het werd tot 1982 bejaardentehuis Huize P.W. Janssen. De voormalige eigenaar nam naam en onderneming mee naar het naastgelegen pand – tegenwoordig een Chinees restaurant. Daar richtten Engelse bevrijders op 1 april 1945 hun tijdelijke hoofdkwartier in (zie ‘Belegerd’).

Laatste jaren en nalatenschap

In 1931 verhuisde het echtpaar naar Scheveningen, maar verbleef het grootste deel van de tijd aan de Franse Rivièra. Pieter van der Harst overleed in 1936, Clara in 1950.

Toen Clara stierf, bestonden zowel het P.W. Janssen Ziekenhuis in Almen als het bejaardentehuis in Barchem nog altijd – tastbare bewijzen van een leven gewijd aan dienstbaarheid en idealisme.