Rachel Vleeschhouwer – Fortuin

Op 14 december 2022 is op het adres Zuiderwal 14 in Lochem een Stolperstein gelegd voor:

Rachel Vleeschhouwer-Fortuin (74 jaar), omgebracht op 10 februari 1945 in Bergen-Belsen

Rachel Fortuin was de dochter van Jacob Moses Fortuin en Elisabeth Bueno de Mesquita. Het gezin woonde op Walderstraat 27/29, een straat die ooit de ‘Joodenbreestraat’ van Lochem werd genoemd.

Het gezin Vleeschhouwer

Rachel trouwde in 1895 in Lochem met Herman Vleeschhouwer, een Israëlitische godsdienstleraar. Het echtpaar kreeg in 1898 een dochter, Rosette. Vier jaar later werd zoon Leo geboren. Het gezin woonde toen in Rotterdam. Bijgaande advertentie uit 1915 is een uitnodiging voor de bar mitszvah¹ ter gelegenheid van de dertiende verjaardag van Leo. Hij overleed al heel jong, in november 1917. Op enig moment keerde het gezin Vleeschhouwer-Fortuin terug naar Lochem. Daar was Rachel begin jaren dertig secretaris van de ‘Vereniging Joodse Studieclub’ in Lochem, waar haar buurman, Aharon Hartog, penningmeester was.

Uitnodiging voor de bar mitszvah ter gelegenheid van de dertiende verjaardag van zoon Leo

Eind 1933 vertrok het echtpaar weer naar Rotterdam. Rachel was er enige tijd bestuurslid van het ‘Dames College’ van het ‘Israëlitisch Begraafgenootschap’. Herman Vleeschhouwer, haar echtgenoot, overleed in 1935. Midden 1937 verruilde Rachel Rotterdam voor Den Haag.

Zuiderwal 14 in Lochem of toch Amsterdam?

In maart 1939 keerde zij terug naar haar geboorteplaats Lochem, naar Zuiderwal 14. Begin 1941 nam zij, toen 71 jaar, een vrouw van vijfendertig op kamers, Frieda Sarah Krebs. Frieda was een Duitse die vanuit Rotterdam in Lochem ging wonen. Op 24 maart 1943 verhuisde Frieda echter naar Amsterdam waar ze haar intrek nam bij weduwnaar Abraham Mendes da Costa, prominent lid van de Joodse Raad. Hij woonde, samen met zijn drie kinderen, allen dertigers, aan de Nieuwe Prinsengracht 23 hs. In mei 1943 trouwde Frieda met Louis Maurits Schaap die vervolgens ook op genoemd adres zijn intrek nam. Hun huwelijksgeluk was van zeer korte duur: een maand later, op 11 juni 1943, werd Frieda in Sobibor omgebracht. Louis overleefde de oorlog. Voor Frieda is op Zuiderwal 14 geen struikelsteen gelegd, omdat dit niet haar laatste adres was.

Bijzonder en raadselachtig is het volgende. Zoals gezegd vertrok Frieda op 24 maart 1943 vanaf de Zuiderwal 14 in Lochem naar de Nieuwe Prinsengracht 23 hs in Amsterdam. Maar ook Rachel verhuisde diezelfde dag met Frieda naar dat grachtenpand in Amsterdam. We lezen dit in de bevolkingsadministratie van Amsterdam. Hoe zat dat in elkaar? Zat er enige sturing achter vanuit de Joodse Raad? Degenen die het zouden kunnen weten, zijn er niet meer. Abraham Mendes da Costa overleed plots op 11 juli 1943. Een natuurlijke dood. Zijn kinderen werden in Sobibor en Dachau vermoord.

Rachel werd op 25 mei 1943 vanuit haar verblijf in Amsterdam naar Westerbork afgevoerd. Frieda de volgende dag. Met dezelfde bestemming: Westerbork.

Op 11 januari 1944 werd Rachel, 74 jaar oud, vanuit Westerbork op transport gezet naar Bergen-Belsen, het concentratiekamp waar, onder vele anderen, Anne Frank aan vlektyfus is bezweken. Hoe Rachel aan haar einde is gekomen, is niet duidelijk, maar de plaats van overlijden geeft te denken.

Haar dochter Rosette liet ruim een jaar eerder het leven, op 5 november 1942, in Auschwitz. Zal Rachel geweten hebben van het droeve lot van haar dochter? Zal ze zich gerealiseerd hebben wat haar zelf te wachten stond?